วิธีการทำงาน-ให้เป็นการปฏิบัติธรรม

วิธีการทำงาน

ให้เป็นการปฏิบัติธรรม

พระธรรมเทศนาโดย

พระธรรมโกศาจารย์ (พุทธทาสภิกขุ)

ขอให้ทุกคนมองเห็นว่าการทำหน้าที่ของมนุษย์นั่นแหละ

คือความประเสริฐที่สุดของมนุษย์คนโง่เขาเชื่อง่ายทำไมไม่ยอมเชื่ออย่างนี้ง่ายๆบ้าง;

ไปเชื่ออย่างอื่นๆซึ่งให้ประโยชน์น้อยเกินไปขอให้คนคนโง่ที่ไม่มีสติปัญญา

ทั้งหลายมายอมเชื่อสักหน่อยว่าการทำงานนั่นแหละคือการทำหน้าที่ของมนุษย์อย่างสูงสุด

มีค่าที่สุด ประเสริฐที่สุด; แล้วก็จะได้พอใจ แล้วก็จะได้เป็นสุขอยู่กับการทำงาน,

ไม่ต้องไปทำอบายมุข ความชั่วอะไรต่างๆ ที่มันเหมือนตกนรก.

เราพอใจในหน้าที่ของมนุษย์และเป็นมนุษย์ที่มีเกียรติเพราะได้ทำหน้าที่มนุษย์ที่มีเกียรติที่สุด

คือ มนุษย์ที่ได้ทำหน้าที่ของมนุษย์;  นอกนั้นมนุษย์จอมปลอมเกียรติก็จอมปลอม,

ยิ่งเกียรติที่คดโกงฉ้อฉลเอามาด้วยแล้ว ยิ่งจอมปลอม.  ฉะนั้น เกียรติที่แท้จริงนั้นเรารู้สึกด้วยจิตใจ

ของเราเองเราพอใจตัวเองเราเคารพนับถือตัวเองในข้อที่เราได้เป็นมนุษย์จริงๆ 

เราเป็นมนุษย์เพราะเราได้ทำหน้าที่ของมนุษย์จริงๆ ;

  ไม่ใช่ไปพอใจเงินที่ได้มาจากการทำงาน แล้วเอาเงินนั้นไปซื้อหาเหยื่อของกิเลสตัณหา

มาบำรุงบำเรอกิเลสตัณหาแล้วจึงจะเรียกว่าความสุข

แต่เดี๋ยวนี้คนทั้งโลกเขาทำกันอยู่อย่างนี้ทั้งนั้น:เขาทนทำการงานเท่าที่จำเป็นจะ

ต้องทำ พอได้เงินแล้วก็รีบไปซื้อหาเหยื่อของกิเลส จนกว่าเงินจะหมดแล้วก็มาทำงานกันใหม่ ;

ก็คือทำงานให้กิเลสทั้งนั้นไม่ได้ทำงานเพื่อความเป็นมนุษย์เลย ขอให้ไปคิดดูให้ดี

แล้วไปจัดระเบียบกันเสียใหม่ให้มันถูกต้อง ว่าเราเป็นมนุษย์ได้ทำ

อย่างมนุษย์เราก็พอใจเพราะว่าเราจะได้ขึ้นถึงระดับสูงสุดของความเป็นมนุษย์โดยเร็ว

ทีนี้อยากจะแนะนำไปด้วยกันเสียเลยว่า การที่จะทำได้อย่างนี้ คือรู้สึกพอใจในการทำงานได้อย่างนี้,

ต้องอาศัยคุณธรรมอีกสักอย่างหนึ่งเป็นพิเศษ คือการทำการงานด้วยจิตว่างที่ปราศ

จากความหมายมั่นแห่งตัวกูหรือของกูมีจิตกลางๆว่าเป็นมนุษย์ได้ทำหน้าที่อย่างมนุษย์  

ขอทำหน้าที่อย่างมนุษย์ให้จิตมันกลางๆ อย่างนี้ ก็เรียกว่า ทำด้วยจิตว่าง ไม่มีตัวกู

ไม่มีของกูที่จะไปหาเหยื่อของกิเลส; ถ้าทำด้วยจิตว่างอย่างนี้มันทำได้ง่ายเข้า.

การที่จะทำการงานให้รู้สึกเป็นสุขในตัวการงานนั้น ต้องทำด้วยจิตว่าง;

แม้จะถูเรือน ก็ขอให้ถูด้วยจิตว่าง จะรู้สึกเป็นสุขในการถูเรือน

ถ้าถูเรือนด้วยจิตที่มันหมายมั่นเป็นตัวกูของกูแล้ว มันไม่สนุกแน่

บางทีมันจะเห็นเป็นเรื่องเลวทรามไม่อยากทำ เมื่อใครมาใช้เราให้ทำงานที่ตํ่า,

เราก็โกรธเขา, ก็ตวาดเอา  อาตมาก็เคยถูกมาแล้ว  : 

พระเณรที่เป็นลูกศิษย์ลูกหานี่เคยตวาดเอาอาตมา,

เมื่อใช้ให้ทำงานที่เขาเห็นว่ามันตํ่ำทรามเกินไป แต่โดยเนื้อแท้แล้วไม่มีงานไหนที่ตํ่ำทราม, 

มันเป็นการงานเสมอกันหมด และต้องทำด้วยสติปัญญากันทั้งหมดแหละ 

ถ้ามันถูเรือนก็ไม่เป็น แล้วมันก็ไปเป็นนายใครไม่ได้หรอก;

ดังนั้นงานถูเรือนมันก็ไม่ใช่เเลวทรามตํ่ำช้าอะไรขอให้ทำให้เป็นไปก่อนตามลำดับ.

นี้เรียกว่าจะรู้สึกเป็นสุขในการทำงานต้องทำด้วยจิตว่าง

คือประกอบอยู่ด้วยปัญญา แล้วก็ไม่มีความหมายมั่นแห่งตัวตน

เป็นที่จิตอิสระและว่างจากการกดขี่บีบคั้นของกิเลส;

นี้จะมีความสุขในการทำหน้าที่นี่หัวใจของมันมีอยู่ที่ตรงนี้ว่าìมีความสุขในการทำหน้าที่î

ชั้นหนึ่งก่อน;แล้วมองดูต่อไปอีกก็มีคำว่า

ìเป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่ในตัวîการงานที่เราทำนั้นเป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่ในตัว;คนที่

มีกิเลสหนาจะมองไม่เห็นเพราะกิเลสมันต้องการแต่จะไม่ทำงานต้องการแต่จะไปสนุกสนานเอร็ดอร่อย,

กิเลสต้องการอย่างนั้น ถ้าจิตมันกำลังว่างจากกิเลสแล้วมันก็ทำงาน

จะเป็นสุขแล้วจะเป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่

ในตัว

ถูเรือนด้วยจิตว่างจะเป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่ในตัวถ้าถูเรือนด้วยจิตวุ่นมันก็เป็นการตกนรกอยู่ในตัว ;

แต่มันก็คงจะเปลี่ยนได้, ตอนหลังๆ มันก็คงจะเปลี่ยนได้

เป็นมีความรู้ถูกต้องเข้ามันก็จะละจากความเบื่อหน่ายเกลียดชังได้,

จะสนุกสนานในการถูเรือนได้ แล้วก็จะเป็นการปฏิบิติธรรมะอยู่ในตัวที่ยกโดยตัวอย่างในการถูเรือนนี้

เพราะมันเป็นเรื่องเล็กเรื่องง่ายเรื่องพอจะมองเห็น แล้วก็เห็นๆ กันอยู่แล้ว

ที่จริงนั้นต้องการจะพูดว่าการงานทุกอย่างไม่ใช่เฉพาะถูเรือนจะเป็นการทำงานเหงื่อไหล

ไคลย้อยอยู่ตามทุ่งนาหรือว่าทำงานอยู่ในออฟฟิศที่ไม่

เหน็ดเหนื่อยหรือทุกอย่างของการงานนั้นต้องการให้เป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่ในตัวขอให้ช่วยฟัง

ให้ดีๆอาตมาพูดว่าการทำงานที่รู้สึกเป็นสุขเพราะทำด้วยจิตว่างนั้นจะเป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่ในตัว; 

เช่นไถนา ดำนาอยู่อย่างสนุกสนานอย่างนี้  ก็เป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่ในตัว

เพราะว่าการจะทำงานอะไรสักอย่างหนึ่งมันต้องมีอะไรหลายๆ อย่างจึงจะทำได้ :

มันพอใจในหน้าที่, มันเฉลียวฉลาดในการที่จะทำ มันมีความสุขุมรอบคอบที่จะทำ,

มันมีอิทธิบาทในการที่จะทำแม้ว่ากำลังทำนาอยู่กลางนา กลางทุ่งนา, 

ถ้ามองให้ละเอียดแล้วมันจะมี โพชฌงค์ ๗ ก็ยังได้ อยู่ในการทำนาอยู่กลางทุ่งนา

เรื่องนี้เคยอธิบายไว้อย่างละเอียดในการบรรยายครั้งก่อนๆ แล้ว ;  ที่นั่นก็อธิบายละเอียดมาก

เดี๋ยวนี้จะชี้ให้เห็นแต่หัวข้อ ว่าแม้แต่การทำนาต้องประกอบด้วย

หลักธรรมแม้ที่เป็นชั้นสูงสุดในขั้นที่จะบรรลุมรรค ผล นิพพาน  : 

เขามีสติในการทำนา,  เขามีธัมมวิจัยในการทำนา

คือเลือกเฟ้นการงานการกระทำสิ่งที่จะต้องกระทำก็เลือกเฟ้น,

เขามีวิริยะ ในาการทำนา, และเขามีปิติพอใจอยู่ในการอาบเหงื่อต่างนํ้าเขามีปิติอยู่ -

มีความพอใจยินดีอยู่ในการกระทำ, มีปัสสัทธิ คือ ความสงบระงับแห่งจิตแน่วอยู่

แต่ในสิ่งนั้นจิตไม่ดิ้นรนกระวนกระวาย,แล้วเขาก็มีสมาธิในระดับใดระดับหนึ่งอยู่ในการ

ทำนา แม้แต่จะดำนาเอาต้นกล้าจิ้มลงไปในดิน

มันก็มีสมาธิชนิดหนึ่ง, แล้วก็มี อุเบกขา คือทำได้เรื่อยไปๆ อย่างไม่รู้เบื่อหน่าย ทำเหมือน

กันซํ้าๆซากๆกันอย่างดำนานี้จะต้องดำต้นกล้ากี่พันต้นกี่หมื่นต้นมันก็เสมํ่าเสมอเป็นลักษณะของอุเบกขา

นี่ทำนาแท้ๆ ดำนาอยู่แท้ๆยังมีคุณธรรมสำหรับบรรลุมรรคผลนิพพาน คือโพชฌงค์ทั้ง ๗ ประการนี้ยังได้;

แล้วทำไมการงานที่ดีกว่านั้น ที่สูงกว่านั้น ที่มีสติปัญญากว่านั้นจะไม่ได้เล่า อาตมาจะยืนยันอย่างนี้อยู่เสมอไป

ว่าถ้าเขาทำการงานอยู่ด้วยความพอใจ เพราะสำนึกในหน้าที่ของมนุษย์ทำราชการก็ดี

ทำอะไรก็ดีถ้างานนั้นยิ่งละเอียดยึ่งประณีตเท่าไร  เขาก็ยิ่งมีธรรมะมากขึ้นเท่านั้น,

มากทั้งโดยปริมาณ คือจำนวน และมากทั้งโดยคุณภาพ คุณค่าหรือลักษณะ

ที่ว่าìมันเป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่ในตัวî นี่ มันเป็นของซ่อนเร้นอยู่, ดูไม่ดี แทบจะดูไม่เห็น ; 

มันเป็นอัตโนมัติและซ่อนเร้นอยู่

คนโง่ก็ดูไม่เห็นอีกตามเคย,  แต่มันก็มี ยิ่งคนที่ไม่อยากจะเชื่อแล้ว

ก็ยิ่งจะมองไม่เห็น ถ้าว่าจะตั้งสติกำหนดพิจารณาดูให้ดีก็จะพบจะเห็น;

จะรู้สึกด้วยซ้ำไป ไม่ใช่เพียงแต่เห็นด้วยตา

จะพอใจจะอิ่มใจ จะไม่มีความทุกข์

ถ้าหากว่าจะสรุปการงานทุกชนิดทุกประเภท เอามาสำหรับพูดในเรื่องนี้นะ,

ก็จะสรุปไว้อย่างกว้างขวางว่า การทำงานอยู่ด้วยจิตว่าง เป็นสุขอยู่ในการงานนี้ มันเป็นการปฏิบัติธรรม

คือมันมีความรู้สึกรู้หน้าที่ของมนุษย์และมันพอใจ, แล้วมันรู้หน้าที่ แล้วมันไม่รู้เฉยๆ มันรับผิดชอบในการที่จะทำหน้าที่

  นี่เรารู้ว่าหน้าที่ของมนุษย์เป็นอย่างไร แล้วเรายังรับผิดชอบที่จะทำหน้าที่นั้นๆ แล้วเราก็ทำ

  ทีนี้ทำการงานง่วนอยู่อย่างนั้นแหละ คุณจะเอาธรรมะพวกไหนล่ะ : อาตมาจะบอกให้เห็นว่า

ถ้าว่าจะเอาศีล สมาธิ ปัญญา มันก็มีอยู่ครบแหละ;  แม้ว่าจะเป็นระดับอ่อนระดับตํ่ำลงมา,

แต่มันมีศีล สมาธิ ปัญญา อยู่ในการงานนั้น

โดยหลักทั่วไป:การบังคับตัวเองให้ทำอะไรอยู่ได้นี่ เขาก็เรียกว่า ศีล แล้ว;

ฉะนั้นการบังคับตนให้ทำงานได้อย่างสมํ่าเสมอ

อันนี้มันเป็นศีลเพราะการบังคับตนทีนี้เราจะเอาเปรียบกันสักหน่อยก็ได้ว่าเมื่อ

ทำการงานอยู่นั้นน่ะมันไปฆ่าใครไม่ได้ ขโมยใครไม่ได้

ล่วงละเมิดของรักใครไม่ได้พูดเท็จไม่ได้อะไร,

นี่มันก็เป็นมีศีลอยู่แล้วแต่มันมีศีลที่แท้จริงที่เป็นหัวใจของศีลก็คือว่าเราสามารถบังคับอินทรีย์ บังคับความรู้สึกต่างๆ

ไว้ได้ในขอบเขตในระเบียบ;  อย่างนี้เรียกว่า ศีล  แม้จะดำนาอยู่  มันก็มีศีลในลักษณะนี้ในความหมายนี้ได้

ทีนี้ สมาธิ คือใจจดจ่อแน่วแน่อยู่ในการกระทำนั้น มันก็มีเองแหละ :

ถ้าเราตั้งใจจะทำงานให้มากเท่าไร สมาธิจะมีเองโดยอัตโนมัติมากขึ้นเท่านั้น; 

ดังนั้นขอให้ปักใจที่จะทำงานให้มันมากสมาธิมันก็จะมีมากเหมือนกัน

ทีนี้ปัญญานี้มันไม่ต้องสงสัย;มันมีความฉลาดรอบรู้เพิ่มขึ้นในการทำงานนั้น 

และมันมีมาตั้งแต่แรกโน้น;  ถ้าไม่มีปัญญาแล้วมันไม่อยากทำงานอย่างที่ว่านี้,

หรือถ้าไม่มีปัญญาแล้วมันก็ไม่รู้ว่าจะทำอย่างไร เดี๋ยวนี้มันมีความรู้ถูกต้องว่าควรทำงานเพื่อความเป็นมนุษย์ถูกต้อง 

แล้วจะทำอย่างไรมันก็รู้  แล้วก็มันทำมันก็ยิ่งรู้  ปัญญามันก็ยิ่งงอกงามแม้ในการทำงานชั้นตํ่าที่สุดเรื่องถูเรือน

ขออย่าให้ขี้เกียจถูเถอะ;  ถูมากเข้าๆ มันยิ่งฉลาด ถูได้ดีกว่า ถูได้เร็วกว่า, 

อะไรมันก็ดีกว่าทั้งนั้นนี้มันก็เป็นเรื่องของปัญญาที่มันจะพอกพูนขึ้นมา  การทำการงานก็มี

ศีล สมาธิ ปัญญาได้

ทีนี้ เราจะมีอิทธิบาท ๔ กันบ้าง,  เอ้า,

มันก็ยิ่งเห็นเลย - ฉันทะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา ;

อิทธิบาท๔ สำหรับไปนิพพานโน่น  เราก็มามีในการทำการงาน : พอใจในการทำงาน,  พากเพียร

ในการทำงาน, เอาใจใส่ ในการทำการงาน, สอดส่องใคร่ครวญแก้ไขปรับปรุงให้มันดีขึ้น ในการงาน;

นี้มันเป็นอิทธิบาททั้ง ๔, ในการทำนาก็ได้  ในการถูเรือนก็ได้  แม้จะไปเล็งถึงว่า อินทรีย์ ๕  พละ ๕

ซึ่งเป็นตัวการสำคัญอันหนึ่งในการปฏิบัตธรรมไปนิพพาน,มันก็มี  ศรัทธา  วิริยะ  สติ  สมาธิ  ปัญญา 

เรียกว่า  อินทรีย์ เพราะมันสำคัญมาก, เรียกว่า พละ เพราะพละมันมีกำลังมาก  ถ้าคนทำงาน ดี

จะมีอินทรีย์หรือมีพละนี้ทั้งนั้นแหละ  :  มันมี ศรัทธา ในการงาน ในผลการงาน, มีปัญญาในการทำ  ยกมา

ให้หมดทั้งพระไตรปิฎกเลย;  จะสามารถจะชี้

ให้เห็มันมีอยู่ในการทำงานไม่อย่างใดก็

อย่างหนึ่ง ไม่มากก็น้อย.

นี้จะพูดถึงหมวดธรรมที่สำคัญที่สุดคือ อริยมรรคมีองค์๘ 

มัชฌิมาปฏิปทานี้  ถ้าใครทำการงานได้ดี  มีผลดีจะมีความเป็นมัชฌิมาปฏิปทาอยู่ในนั้น; 

เขาเรียกว่ามันพอดี มันไม่มาก มันไม่น้อยมันไม่ขาด

มันไม่เกิน มันไม่ทุกอย่างแหละเป็นมัชฌิมาหรือจะแยกข้อก็ว่า 

มันก็มี สัมมาทิฏฐิ มันจึงทำงาน, มัน มีสัมมาสังกัปปะ ที่ตั้งไว้ถูกต้องแล้ว สัมมาวาจา

  มันจะหุบปากอยู่ก็เหมือนกับมันพูดอยู่แล้วอย่างถูกต้อง, 

สัมมากัมมันโต มันเป็นการงานที่ถูกต้อง, อาชีโว 

วายาโม มันก็ถูกต้อง, สมาธิมันอธิบายแล้ว;  สัมมาสติ

ยิ่งต้องการอย่างยิ่ง ยิ่งกว่าสิ่งใด
เลยมีอริยมรรคมีองค์๘ในลักษณะหนึ่งในระดับหนึ่งในความหมายหนึ่ง

อยู่ในตัวการทำการงานด้วยเหมือนกัน

นี่เมื่อทำงานในความหมายนี้นะ ;  ทำงานชนิดที่

ทำด้วยความรู้สึกในหน้าที่ของมนุษย์

ประกอบอยู่ด้วยธรรมมีความสุขในตัว

การงาน, แล้วการงานนั้นจะมีการปฏิบัติธรรมทุกอย่างอยู่ในการงานนั้น 

คิดดูสิ ยิงปืนออกไปนัดเดียวได้นกกี่ร้อยตัว  กี่พันตัวกี่หมื่นตัวกี่แสนตัว;

ทำไมจะไม่เรียกว่าหัวใจ แล้วทำไมจะไม่เรียกว่าหัวใจของธรรมสัจจะเล่า 

เพราะมันเป็นหัวใจของการปฏิบัติ  ฉะนั้นขอให้โง่แล้วทำก็แล้วกัน, 

อย่ามามัวโต้แย้งกันอยู่เลย;  ให้โง่ทำ

คือว่าการงานเป็นการปฏิบัติธรรม แล้วทำอย่างพอใจในการงาน อย่างที่ว่ามาแล้วข้างต้น 

อย่าไปสร้างหวังสร้างวิมานในอากาศเอาเงินไป

สนุกสนานเอร็ดอร่อยที่ไหนเลย ให้พอใจอยู่ในการงาน

 เอาการงานนั้นแหละเป็นสวรรค์วิมานอยู่ในการงาน ไม่ใช่ต่อตายแล้ว;

 เมื่อทำงานอยู่มันจะมีสวรรค์วิมานสำหรับคนจำพวกนี้

ในเมื่อใครๆ ก็ต้องการความสุข  เดี๋ยวนี้มันก็ได้ความสุขแล้ว แล้วสะอาด

บริสุทธิ์เสียด้วย มันเป็นความสุขที่เรียกว่า  สูงสุดประกอบอยู่ด้วย สันโดษ

เป็นความสุขอย่างธรรมะแท้ แม้ว่าทำงานอยู่อย่างชาวบ้านอย่างชาวโลก 

แต่ความสุขนั้นกลับเป็นธรรมะแท้  ไอ้พวกหลง

กามารมณ์นั่นแหละ มันหาความสุขปลอม แล้วมันบูชาความสุขปลอม  สุก  ก  สะกด เผาให้สุกจี่

ให้สุกต้มให้สุก; นั้นมันสุกปลอม ถ้าว่าเป็นความสุขอย่างธรรมะแท้แล้วมันก็ ขสะกด  แล้วมันก็สุขเย็น;  ฉะนั้นจงหาในการทำการงานเถอะ

ฉะนั้น ใครทำการงานได้เงินเดือนก็ช่างหัวมันเถอะ,

เงินเดือนนั้นมันก็ไม่ดีเท่าความสุขที่ได้รับอยู่ในขณะทำงาน;  แล้วเงินเดือนน่ะระวังให้ดีมันจะลากคอไปลงนรก

  ไอ้พวกที่ได้เงินเดือนทั้งหลาย ช่วยสังวรในข้อนี้ไว้บ้าง

  ว่าเงินเดือนมันจะลากคอคุณลงไปในนรกแต่ถ้าว่าความสุขจากการทำงานแท้จริงนี้มันไม่ไปไหน,

มันเป็นสุขอยู่แล้ว เป็นสุขอยู่ที่นี่; ดังนั้น เราต้องรู้จักสิ่งนี้ว่าทำการงานที่มีความสุขอยู่ในการงาน

  แล้วก็ยังเป็นการปฏิบัติธรรมอยู่ในตัว  เงินเดือนเลยไม่จำเป็น  ถ้าจำเป็นจะต้องมาซื้อข้าวสารกินบ้างก็ได้, 

แล้วมันก็เหลือเยอะแหละ เงินเดือนจะเหลือใช้แหละ, ถ้าทำงานอย่างนี้  : 

ไม่ไปเป็นบ่าวของกิเลส ไม่ไปเอาส่วนเกินเพื่อเป็นบ่าวของกิเลส  เงินเดือนมันก็เหลือ

ใช้, เวลามันก็เหลือสำหรับหาความสุข

ดังนั้น เราจึงพูดว่า สำหรับทุกคนที่ควรจะทำได้ : เป็นสุขในการทำการงาน;  แล้วมัน

เป็นการปฏิบัติธรรมะ  ใกล้พระนิพพาน ๆ ๆ

ยิ่งขึ้นทุกทีๆ อยู่ในตัวมันเอง ìอยู่ในตัวมันเองî

นี่หมายความว่าเราไม่ต้องพยายามก็ได้ในส่วนนี้

:ไม่ต้องพยายามให้ใกล้นิพพานมันใกล้เอง;

ขอแต่ให้พยายามทำการงานอย่างนี้เท่านั้นๆ ไม่ต้องไปพะว้าพะวังว่ามันจะไม่ได้  มันได้แน่ ๆ

ขอให้ตั้งหน้าทำงานอย่างชนิดนี้อย่างเดียวเท่านั้น  ใครก็ตาม โง่ก็ตาม ฉลาดก็ตาม  แล้วไอ้โง่

จะยิ่งได้เปรียบเพราะมันไม่มีเหตุผลที่จะมาเถียงมาแย้ง มาอะไรอีกแล้ว

  มันก้มหน้าตะพึด,  ทำกันง่ายๆ มีความสุขกันง่ายๆด้วยความเชื่อ

ก็ดีว่า,ดีกว่าฉลาดฉลาดจนเฉโก จนเถียงข้าง ๆ

คู ๆ จนไม่ได้ทำกัน จนไม่ได้ประพฤติปฏิบัติกันอย่างนี้

ขอให้เอาไปคิดดู ว่าที่ได้พูดมาทั้งหมดนี้ อาตมาพูดเพื่อทุกคน,

เป็นธรรมสัจจะสำหรับทุกคน ทั้งคนโง่และทั้งคนฉลาด  สามารถปฏิบัติได้เสมอกัน 

เขาก็จะแย้งว่าไม่อาจจะทำความรู้สึกที่เป็นสุขในการทำงาน ; ก็บอกว่าไปลองดูก่อนเถอะ 

มันก็เคยมามากแล้ว เราทำงานบางครั้งบางคราวมันสนุกเหลือประมาณ

นั้นบังเอิญมันไปถูกร่องถูกรอยอันนี้เข้า;

 แล้วเดี๋ยวเราได้ศึกษาแล้ว ได้ฟังพอสมควรแล้ว

ว่ามนุษย์นี้เป็นกันทำไม เป็นกันอย่างไร โดยวิธีใด

เป็นอย่างไรจึงจะถึงที่สุดของความเป็น

มษย์  มันก็ยิ่งรู้ว่ายิ่งทำความดี  ความงาม ความถูก

ต้องนี้เท่าไร มันก็ยิ่งมีความเป็นมนุษย์มากขึ้นเท่านั้น 

แล้วนี่ดีที่สุดแล้ว ง่ายที่สุดแล้ว  :  บังคับจิตให้รู้สึกเป็นสุขในการทำงาน แม้ว่ากลางแดด

กลางฝนก็ให้มันยิ้มอยู่ข้างในอุปสรรคและความยากลำบากของการทำหน้าที่การงาน

แล้วยังขยายความออกไป ไกลออกไปถึงว่า แม้การต่อ

สู้กับอุปสรรคความยากลำบากก็เรียกว่าการทำการงาน  ต้องต่อสู้กับอุปสรรคศัตรูที่เขาแกล้ง

เราก็เป็นความกัน แล้วบางทีเขาก็ชนะ เราก็แพ้;  อย่างนี้ก็เป็นการทำการงาน แล้วเราก็จะได้ยิ้ม

จะได้พอใจในการที่ได้แพ้ซึ่งมันมาสอนให้เราฉลาดเราไม่มาเสียใจเป็นทุกข์อยู่ให้ป่วยการ;

เราจะศึกษาให้รู้ให้เข้าใจยิ่งๆ ขึ้นไป จนเราไม่แพ้อีก

ธรรมะมันสอนให้มองเห็นว่า ไอ้แพ้หรือชนะนี่มันเรื่องหลอก ๆ

ทั้งนั้น; กระทั่งว่าความสุขหรือความทุกข์มันก็เรื่องหลอกๆทั้งนั้น

สู้ไม่เป็นอะไรเลยไม่ได้ คือไม่เป็นสุข หรือไม่เป็นทุกข์

ไม่เป็นผู้แพ้ ไม่เป็นผู้ชนะนั่นแหละดี ฉะนั้นจึงไม่เป็นทุกข์ดอก,

จะถูกฆ่าให้ตายก็ไม่เป็นทุกข์สมมติว่าเราไม่ได้

ทำผิดอะไรเลยมันมีเรื่องที่ตกลงบนเราถูกหาว่าทำผิดเขาจะเอาไปประหารชีวิต

ก็หัวเราะเยาะดีกว่านี่ให้ถือว่าอุปสรรคทั้งหลายต้องต่อสู้และการต่อสู้นั้นก็คือการงานเหมือนกัน;ฉะนั้นต้องยิ้มต้องเป็น

สุขในการได้ทำการงาน

หรือจะต้องต่อสู้กับความเกิด ความแก่ 

ความเจ็บความตายนี้ก็ต้องถือว่าเป็นการงานนะ:เราต้องดิ้นรนต่อสู้ความเกิดความแก่ 

ความเจ็บความตายนี้ก็เป็นการงานของเรา  เป็นหน้าที่ของเราถ้าเราโง่ที่สุดเราก็ยิ้มแห้งๆ

ไปก็แล้วกัน;แต่เดี๋ยวเราก็ได้รับคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้ามากพอที่จะพิจารณาความเกิด

ความแก่  ความเจ็บ  ความตายนี้ว่าเป็นอย่างไร, เราก็ยิ้มได้จริง ไม่ต้องยิ้มแห้งๆ ยิ้มอย่างสดชื่น 

ยิ้มอย่างสดใสยิ้มอย่างลึกซึ้งทางภายใน, หัวเราะเยาะความเปลี่ยนแปลงของสังขารที่เป็นไป

ตามธรรมชาติ  นี้เราจะเรียกว่า ทำการงานด้วยเหมือนกัน; 

เพราะพอเรามีอายุมากขึ้นเราก็จะต้องต่อสู้กับความแก่  ความเจ็บ  ความตาย

อาตมาก็กำลังทำอยู่อย่างนี้เดี๋ยวนั่นมาเดี๋ยวนี่มา,

มันก็ต้องต่อสู้และเรียกว่าการงานและก็หัวเราะเยาะทุกที, ทำให้ความ

เจ็บปวดมันลดลงไป, ก็ทำให้มีความเป็นมนุษย์มากขึ้น, ให้มีการปฏิบัติธรรมะมากขึ้นในการต่อสู้อย่างนี้

ฉะนั้น จึงมาบอกกล่าว, บอกกล่าวแจกจ่ายให้ได้ยินได้ฟังทั่วกันว่า 

การทำหน้าที่ แล้วรู้สึกเป็นสุขในการกระทำ,

สนุกก็ได้ เป็นสุขก็ได้ในความหมายที่เป็นธรรม ไม่ใช่กิเลส,

สนุกในการทำการงานก็ได้ เป็นสุขในการทำการงานก็ได้

แล้วมันจะเป็นการปฏิบัติธรรมเพื่อใกล้ต่อพระนิพพานอยู่ในตัวมันเอง; 

โดยคนโง่นั้นไม่รู้ ขอให้โง่มาก ๆ ในข้อนี้เถอะ อย่าไปคิดอย่าไปวิจารณ์เลย

ยิ่งโง่มากยิ่งดีเพราะไม่ต้องไปลังเลสงสัยว่าได้หรือไม่ได้ แน่หรือไม่แน่ ทำการงานด้วยความพอใจสนุก

สนาน เป็นสุขสันโดษ  ดัวยจิตที่มันว่างจากตัวกูของกู, แล้วมันจะขยับเลื่อนไปหาพระนิพพานทีละนิด ๆ จนถึงเข้าสักวันหนึ่ง

นี่คือหัวใจของธรรมสัจจะสำหรับทุกคน ทั้งคนโง่และฉลาด

มีบทสรุปว่าเป็นสุขในการทำงาน แล้วก็เป็นการปฏิบัติธรรมอยู่ในตัวมันเองแล้ว 

เรียกว่า ìหัวใจของธรรมสัจจะสำหรับทุกคนî; เป็นการบรรยายธรรมสัจปกิณกะในวันนี้,

มีใจความสั้น ๆ อย่างนี้ ถ้าเชื่ออาตมาแล้วก็ขอให้ท่องไว้ให้ติดปากว่า

ทำงานด้วยความรู้สึกที่เป็นสุขสนุกและเป็นการปฏิบัติธรรมะอยู่ในตัว;

จะแก้ปัญหาได้หมดที่ว่าสังขารทั้งหลายเป็นทุกข์ก็ดี 

ความยึดมั่นในเบญจขันธ์เป็นทุกข์ก็ดีอะไรเป็นทุกข์ก็ดี มันจะชนะหมดได้ด้วยการทำอย่างนี้

หัวเราะเรื่อย ใกล้พระนิพพานเข้าไปเรื่อย  สัจจธรรมที่ว่าสังขารเป็นทุกข์

อุปาทานขันธ์เป็นทุกข์เราก็มาแก้ด้วยธรรมสัจจะที่ว่า  ìเราเป็นสุขในการทำการงานซึ่งเป็นการปฏิบัติธรรมะ

อยู่ในตัวîขอให้สัจจธรรมและธรรมสัจจะคู่นี้มันปรากฎแจ่มแจ้งในจิตใจของท่านทั้งหลาย,

ก็จะไม่เสียทีที่เป็นพุทธบริษัทที่จะมีความก้าวหน้ายิ่ง ๆขึ้นไปทุกปี

การบรรยายนี้สมควรแก่เวลาแล้วอาตมาขอยุติการบรรยาย:

ให้เป็นโอกาสแก่พระคุณเจ้าทั้งหลายท่านจะได้สวดพระบาลีที่ส่งเสริมกำลังใจ

ในการปฏิบัติธรรมะนี้ต่อไป.